Zapalenie stawu kolanowego – definicja i przegląd zagadnienia

Zapalenie stawu kolanowego to stan zapalny błony maziowej i okolicznych struktur stawu. Może mieć ostry lub przewlekły charakter i dotykać takie struktury, jak błona maziowa, kaletka maziowa, ciało tłuszczowe Hoffy lub staw rzepkowo-udowy. Dolegliwość daje szereg różnych objawów jak ból, sztywność stawu czy obrzęk kolana, które są bardzo uciążliwe i prowadzą do ograniczenia ruchomości w stawie1. Na szczęście zapalenie kolana można skutecznie leczyć. Sprawdź, co to jest zapalenie stawu kolanowego i jak wygląda leczenie tej przypadłości.

Spis treści:

• Rodzaje i lokalizacje zapalenia w stawie kolanowym
• Przyczyny zapalenia stawu kolanowego
• Objawy zapalenia stawu kolanowego
• Diagnostyka zapalenia stawu kolanowego
• Leczenie zapalenia stawu kolanowego
• Domowe sposoby łagodzenia bólu kolana
• Profilaktyka i czynniki ryzyka pojawienia się bólu kolana

Rodzaje i lokalizacje zapalenia w stawie kolanowym

Zapalenie stawu kolanowego może obejmować kilka różnych struktur budujących tę część ciała. Najczęściej atakuje kaletkę maziową, błonę maziową, ciało tłuszczowe Hoffy lub staw rzepkowo-udowy.

Zapalenie kaletki maziowej²

• Dotyczy struktur znajdujących się między narządami np. między kością a skórą, które stanowią chronią okolice kolana narażone na urazy i przeciążenia.
• W wyniku zapalenia dochodzi do zakłócenia wydzielania mazi (zwiększona produkcja płynu maziowego).
• Powoduje poszerzenie samej kaletki oraz obrzęk ponad nią i ograniczenie ruchomości kolana.

Zapalenie błony maziowej (tzw. woda w kolanie)³

• Często występuje przy chorobie zwyrodnieniowej stawów.
• Dochodzi do nadprodukcji mazi stawowej, która ma nieprawidłowy skład chemiczny, więc nie jest w stanie odpowiednio chronić stawu.
• Powoduje trudności w poruszaniu kończyną dolną.

Zapalenie ciała tłuszczowego Hoffy⁴

• To stan, do którego najczęściej dochodzi na skutek powtarzających się urazów ciała Hoffy, czyli struktury leżącej z przodu kolana pod rzepką.
• Stopniowe zmiany zapalne powodują patologiczny przerost ciała tłuszczowego Hoffy, co skutkuje nawracającym bólem, blokadą wyprostu i przeskakiwaniem w kolanie.

Zapalenie stawu rzepkowo-udowego (tzw. kolano kinomana)⁵

• To najczęstsza przypadłość wśród urazów stawu kolanowego, który często towarzyszy osłabieniu mięśni wewnętrznych uda.
• Zapalenie stawu rzepkowo-udowego objawia się bólem w przedniej części kolana, zwłaszcza przy siadaniu, schodzeniu ze schodów, kucaniu, klęczeniu itp.

Przyczyny zapalenia stawu kolanowego

Staw kolanowy jest największym stawem w ciele człowieka, który jest zarazem najbardziej złożony. Tworzą go kość udowa, piszczelowa oraz rzepka połączone ze sobą więzadłami. W okolicy stawu kolanowego zlokalizowanych jest kilka kaletek maziowych wypełnionych przez maź. Ze względu właśnie na złożoność budowy kolana i jego lokalizację struktury stawu kolanowego podatne są na urazy, często obejmują je również stany zapalne.

Przyczyny bólu i stanu zapalnego w kolanie mogą być różne. Wśród możliwych wymienia się przede wszystkim reumatoidalne zapalenie stawów, dnę moczanową, wady wrodzone, ale też podłoże infekcyjne (septyczne) zapalenie stawów, w tym m.in.^1,6:

• nierzeżączkowe bakteryjne zapalenie stawów,
• rzeżączkowe zapalenie stawów,
• wirusowe zapalenie stawów,
• grzybicze zapalenie stawów,
• gruźlicze zapalenie stawów.

Infekcyjne zapalenie stawów najczęściej wywołują bakterie, w tym Staphylococcus aureus (gronkowiec złocisty), Streptococcus pyogenes (paciorkowiec) lub rzadziej Neisseria gonorrhoeae (dwoinka rzeżączki)⁷.

Ponadto możliwe jest wysiękowe zapalenie stawu kolanowego. Do zakażenia najczęściej dochodzi drogą krwi, bezpośrednio (np. nakłucie stawu, artroskopia, uraz kolana, operacja ortopedyczna) lub przez ciągłość z sąsiednich tkanek (np. zapalenie tkanki podskórnej, zapalenie kości i szpiku kostnego)¹.

Zapalenie błony maziowej w kolanie może występować także w przebiegu choroby zwyrodnieniowej stawów. Zwyrodnienie obejmuje na początku drobne stawy dłoni i stóp, a później rozprzestrzenia się na coraz większe stawy, w tym właśnie staw kolanowy⁸. Ponadto czynnikami zwiększającymi ryzyko wystąpienia zapalenia stawów są nadwaga, podeszły wiek i przebyte operacje⁹.

Objawy zapalenia stawu kolanowego

Pojawieniu się dolegliwości, jaką jest zapalenie stawu kolanowego, towarzyszy szereg niepokojących objawów. Jednym z najbardziej typowych jest ból kolana, który mieć różną lokalizację i stopień nasilenia. Możliwy jest ból kolana z przodu, z boku lub z tyłu. Bywa na tyle silny, że pacjent nie jest w stanie w pełni zgiąć kolana, dużą trudność sprawia mu też chodzenie, ponieważ ból nasila się w pozycji stojącej i podczas wykonywania ruchu w stawie kolanowym^1,6.

Wiele zależy od tego, gdzie umiejscowiony jest stan zapalny. Podczas zapalenia kaletki maziowej dochodzi do ograniczenia ruchomości kolana, obrzęku, bolesności, zwiększonej temperatury i zaczerwienia skóry w okolicy kolana². Przy zapaleniu błony maziowej następuje pogrubienie i obrzęk oraz zwiększenie ilości płynu stawowego, a w zaawansowanym stadium pojawia się znaczny przerost błony maziowej3. Z kolei dla zapalenia ciała tłuszczowego Hoffy charakterystyczne jest przeskakiwanie w kolanie (słyszalne trzaski, chrupotanie, strzelanie np. podczas rozprostowywania nogi)⁴.

O zapaleniu stawu kolanowego świadczą także^1,6:

• obrzęk,
• zaczerwienienie,
• nadmierne ucieplenie skóry w okolicy stawu,
• ograniczenie ruchomości w stawie,
• sztywność stawu,
• przykurcz zgięciowy (wymuszone zgięcie kończyny dolnej i ograniczenie jej wyprostu),
• tkliwość stawu na ucisk,
• woda w kolanie,
• wysięk.

Dodatkowo mogą pojawić się objawy ogólne jak gorączka czy osłabienie organizmu¹.

W przypadku zaobserwowania u siebie powyższych objawów, którym towarzyszy ból o dużym nasileniu, należy zgłosić się do lekarza i wykonać badania.

Diagnostyka zapalenia stawu kolanowego

Z podejrzeniem zapalenia stawu kolanowego można udać się do lekarza pierwszego kontaktu. Odpowiednim specjalistą, który może pomóc w takim przypadku jest jednak przede wszystkim ortopeda. Podczas wizyty lekarz w pierwszej kolejności przeprowadza wywiad z pacjentem, następnie przechodzi do badania fizykalnego. Taka ocena najczęściej jednak nie wystarcza do postawienia jednoznacznej diagnozy. Dlatego w zależności od wstępnych podejrzeń specjalisty pacjent kierowany jest na dodatkowe badania.

Poszerzona diagnostyka zapalenia stawu kolanowego zwykle obejmuje badania dodatkowe^1,2.

Rodzaj badania	Wskazania i przeznaczenie
RTG stawu kolanowego	Ujawnia widoczne zmiany kostne oraz obrzęk tkanek miękkich i objawy wysięku. Wskazane m.in. przy podejrzeniu osteoporozy lub urazów kończyny dolnej.
Ultrasonografia (USG)	Pomaga kontrolować objętość wysięku, umożliwia wykrycie zapalenia błony maziowej i płynu w małych i dużych stawach. Stosowane również przy celowanych nakłuciach stawu.
Tomografia komputerowa (TK)	Jest najlepszą metodą wczesnego wykrywania zmian destrukcyjnych w stawach. Wykonywana zamiast RTG dla uzyskania dokładniejszego obrazu.
Rezonans magnetyczny (MRI)	Pozwala wcześnie wykryć zapalenie błony maziowej, nadżerki powierzchni stawowych oraz obrzęk szpiku kostnego. Zalecany przy podejrzeniu zapalenia błony maziowej.

Duże znaczenie w diagnostyce zapalenia stawu kolanowego mają także badania laboratoryjne OB (odczyn Biernackiego) i CRP (białko C-reaktywne). Podwyższone wartości wskazują na stan zapalny w organizmie. Ponadto w przypadku podejrzenia infekcji bakteryjnej lub choroby autoimmunologicznej zalecane jest wykonanie badania mikrobiologicznego płynu stawowego^1,2.

Wyniki badań w połączeniu z wywiadem i badaniem przedmiotowym pozwalają postawić rozpoznanie.

Leczenie zapalenia stawu kolanowego

Podejście do leczenia w przypadku zapalenia stawu kolanowego zależy od postawionej diagnozy. Jeśli do zakażenia i rozwoju stanu zapalnego doprowadziły bakterie, zastosowanie znajduje antybiotykoterapia, natomiast przy infekcji wywołanej przez wirusy podaje się leki przeciwwirusowe. Na gruźlicze zapalenie stawów zalecany jest dobór leków jak w gruźlicy płuc. Zakażenie będące powikłaniem po wszczepieniu endoprotezy stawu najczęściej wymaga usunięcia endoprotezy, długotrwałej antybiotykoterapii i reimplantacji endoprotezy. Na zakażenia wywołane przez grzyby przyjmuje się natomiast leki przeciwgrzybicze¹.

Leczenie zachowawcze zapalenia stawu kolanowego obejmuje także wielokrotne usuwanie (w razie potrzeby nawet codzienne) płynu stawowego poprzez nakłucie stawu igłą i płukanie jamy stawowej 0,9% NaCl¹. Poza tym warto pamiętać, że:

• przez kilka dni staw kolanowy powinien być unieruchomiony w szynie¹;
• powinno się unikać przeciążania chorego stawu¹;
• później ważna jest stopniowo wprowadzana rehabilitacja, czyli kinezyterapia (m.in. ćwiczenia na kolana zwiększające siłę mięśni, zapobiegające przykurczom i zniekształceniom) oraz fizykoterapia (w tym np. laseroterapia, ultradźwięki, jonoforeza, krioterapia oraz masaże)².

Ból stawu kolanowego opanować można przy pomocy doustnych lub miejscowych leków przeciwzapalnych i przeciwbólowych (najczęściej NLPZ)¹.

Leczenie operacyjne to zawsze ostateczność i przeprowadza się je wyłącznie wtedy, gdy pozostałe metody leczenia np. nakłucia stawu kolanowego zawiodą1. Najczęściej wykonywane operacje to otwarta i artroskopowa synowektomia, która polega na usunięciu zmienionej chorobowo błony maziowej. Wskazaniem do wykonania takiego zabiegu są m.in. zniszczenie stawu lub nadmierny przerost błony maziowej, który nie reaguje na leczenie farmakologiczne.

W przypadku silnych dolegliwości bólowych, które nie reagują na leczenie zachowawcze oraz ograniczenia ruchów w stawie, a nawet jego niepełnosprawności, zaleca się wykonanie operacyjnych zabiegów rekonstrukcyjnych np. endoprotezoplastykę (sztuczna proteza stawu kolanowego)².

Domowe sposoby łagodzenia bólu kolana

Bez względu na przyczynę w przypadku bólu kolana spowodowanego zapaleniem stawu zwykle stosuje się leczenie farmakologiczne. Wskazane jest też usuwanie płynu stawowego, a w razie potrzeby założenie opatrunku lub noszenie ortezy. Zmniejszyć obrzęk pomaga fizykoterapia².

Na ból kolana i obrzęk pomagają również domowe sposoby, takie jak zimny okład np. żelowy lub torebka z lodem. Należy przykładać go na osłoniętą skórę np. cienkim ręcznikiem, na około 15 minut co 1-2 godziny. Dodatkowo w czasie trzymania okładu na nodze warto unieść kończynę do góry³.

Istotnym elementem łagodzenia bólu kolana jest jego oszczędzanie. Trzeba unikać ruchów, które nasilają dolegliwości bólowe. Można również sięgnąć po dostępne w aptece bez recepty środki przeciwbólowe np. z ibuprofenem¹⁰.

Profilaktyka i czynniki ryzyka pojawienia się bólu kolana

Na stan zapalny i ból kolana w dużej mierze narażone są osoby z nadwagą. Zbyt duża waga powoduje nierównomierny rozkład nacisku na kolano, co prowadzi do przeciążenia stawu¹¹. Dlatego tak ważne jest utrzymanie prawidłowej masy ciała i zrzucenie zbędnych kilogramów.

Na przeciążenia lub urazy stawu kolanowego narażone są także osoby intensywnie uprawiające sport obciążający kolana lub niedbające o prawidłową technikę wykonywania ćwiczeń¹¹. Zaleca się unikanie przeciążeń, aktywność wzmacniającą i rozciągającą kończyny (np. ćwiczenia izometryczne mięśnia czworogłowego uda) oraz uprawianie dyscyplin, które nie obciążają kolan np. pływanie.

Warto również zwrócić uwagę na noszone obuwie. W przypadku schorzeń stawu kolanowego sprawdzają się cienkie, bardziej płaskie, elastyczne buty bez amortyzacji¹².

Kiedy skonsultować się z lekarzem?

Niezwłocznej wizyty u lekarza wymagają sytuacje, w których ból nie ustępuje przez kilka dni lub nasila się pomimo samodzielnego leczenia w domu. Pilna konsultacja u ortopedy lub reumatologa wymagana jest także, gdy występują znaczny obrzęk kolana, gorączka, a ponadto objawy blokady kolana lub niestabilności stawu kolanowego1. W takich sytuacjach specjalista przeprowadzi dokładną diagnostykę i wdroży leczenie dopasowane do przyczyny zapalenia stawu kolanowego.

Najczęściej zadawane pytania dotyczące zapalenia stawu kolanowego

1. Jak długo trwa stan zapalny w kolanie?

Czas trwania zapalenia stawu kolanowego uzależniony jest od źródła problemu i sposobów leczenia. Zwykle jednak trwa od kilku tygodni do kilku miesięcy.

2. Jak różnicować zapalenie kaletki maziowej od zapalenia błony maziowej?

Zapalenie kaletki maziowej dotyczy zapalenia błony, która wyściela tylko kaletkę maziową. Natomiast zapalenie błony maziowej obejmuje błonę, która wyściela całą jamę stawową. Różnicowanie tych dwóch stanów zapalnych wymaga konsultacji z lekarzem, który postawi diagnozę na podstawie oceny lokalizacji objawów i wyników badań obrazowych^2,3.

3. Czy zapalenie stawu kolanowego może prowadzić do trwałego usztywnienia?

Tak, niekiedy choroba, zwłaszcza ta nieleczona lub nieodpowiednio leczona, może skutkować trwałym uszkodzeniem stawu kolanowego¹.

4. Jakie są najczęstsze powikłania nieleczonego zapalenia kolana?

Do najczęstszych powikłań nieleczonego stanu zapalnego stawu kolanowego należą ograniczenie ruchomości kończyny dolnej, przewlekły ból lub trwałe usztywnienie kolana.

5. Jaki wpływ na kolano ma otyłość i jaką dietę stosować profilaktycznie?

Nadmierne kilogramy sprawiają, że stawy są bardzo obciążone przez niewłaściwy rozkład nacisku ciała na kolana¹⁰. Dlatego profilaktycznie zaleca się walkę z otyłością oraz pamiętanie o odpowiednio zbilansowanej diecie bogatej w witaminy i składniki mineralne. W chorobach stawów rekomendowana jest dieta śródziemnomorska obfitująca w składniki odżywcze o właściwościach przeciwzapalnych i przeciwutleniających¹³.

6. Czy fizjoterapia może zastąpić leczenie farmakologiczne?

Fizjoterapia jest skuteczną metodą wspomagającą leczenie zapalenia stawu kolanowego, ale nie zastępuje leczenia farmakologicznego.

Powyższa porada nie może zastąpić wizyty u specjalisty, w przypadku problemów ze zdrowiem, należy skontaktować się z lekarzem.

Bibliografia:

1. Korkosz M., Infekcyjne (septyczne) zapalenie stawów, Medycyna praktyczna dla pacjentów, 2020, witryna internetowa: https://www.mp.pl/interna/chapter/B16.II.16.14 (dostęp: 02.07.2025).
2. Sułko J., Zapalenie kaletek maziowych, Medycyna praktyczna dla pacjentów, 2017, witryna internetowa: https://www.mp.pl/pacjent/ortopedia/choroby-urazy/141769,zapalenie-kaletek-maziowych (dostęp: 03.07.2025).
3. O'Neill TW, Parkes MJ i in., Synovial tissue volume: a treatment target in knee osteoarthritis (OA), Ann Rheum Dis, 2016 Jan;75(1):84-90, witryna internetowa: https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC4717397/ (dostęp: 03.07.2025).
4. Draghi, F., Ferrozzi, G. i in., Hoffa’s fat pad abnormalities, knee pain and magnetic resonance imaging in daily practice. Insights into Imaging, 2016 7(3), 373-383, witryna internetowa: https://doi.org/10.1007/s13244-016-0483-8 (dostęp: 03.07.2025).
5. Radlak K., Kolano kinomana (zespół rzepkowo-udowy), Portal Fizjoterapeuty, 2021, witryna internetowa: https://fizjoterapeuty.pl/urazy/kolano-kinomana-zespol-rzepkowo-udowy.html (dostęp: 03.07.2025).
6. Filipowicz-Sosnowska A., Goncerz G., Reumatoidalne zapalenie stawów, Medycyna praktyczna dla pacjentów, 2022, witryna internetowa: https://www.mp.pl/interna/chapter/B16.II.16.1 (dostęp: 03.07.2025)
7. Radlak K., Infekcyjne zapalenie stawów, Portal Fizjoterapeuty, 2023, witryna internetowa: https://fizjoterapeuty.pl/choroby/infekcyjne-zapalenie-stawow.html (dostęp: 03.07.2025).
8. Guła Z., Korkosz M., Choroba zwyrodnieniowa stawów, Medycyna praktyczna dla pacjentów, 2017, witryna internetowa: https://www.mp.pl/pacjent/reumatologia/choroby/65000,choroba-zwyrodnieniowa-stawow (dostęp: 03.07.2025).
9. Tomaczak J., Rutkowska-Sak L., Ból i obrzęk stawów – od objawu do rozpoznania, Pediatria po Dyplomie, 2016, witryna internetowa: https://podyplomie.pl/pediatria/23505,bol-i-obrzek-stawow-od-objawu-do-rozpoznania (dostęp: 03.07.2025).
10. Wiercińska M., Ból kolana – przyczyny i leczenie bolących kolan, Medycyna praktyczna dla pacjentów, 2023, witryna internetowa: https://www.mp.pl/pacjent/ortopedia/choroby-urazy/323353,bol-kolana-przyczyny-i-leczenie-bolacych-kolan (dostęp: 03.07.2025).
11. Kita K. i in., Choroba zwyrodnieniowa stawów kolanowych – epidemiologia, diagnostyka i leczenie, Nowa Medycyna, 2002, 2, witryna internetowa: https://www.czytelniamedyczna.pl/1325,choroba-zwyrodnieniowa-stawow-kolanowych-epidemiologia-diagnostyka-i-leczenie.html (dostęp: 03.07.2025).
12. Gawarzewska K., Strategia łagodzenia bólu związanego z chorobą zwyrodnieniową stawów, 2021, witryna internetowa: https://www.termedia.pl/reumatologia/Strategia-lagodzenia-bolu-zwiazanego-z-choroba-zwyrodnieniowa-stawow,40948.html (dostęp: 03.07.2025).
13. Wnęk D., Dieta w chorobie zwyrodnieniowej stawów – czy można odbudować chrząstkę stawową?, Medycyna praktyczna dla pacjentów, 2023, witryna internetowa: https://www.mp.pl/pacjent/dieta/diety/diety_w_chorobach/320581,dieta-w-chorobie-zwyrodnieniowej-stawow-czy-mozna-odbudowac-chrzastke-stawowa (dostęp: 03.07.2025).